سندرم پای بیقرار (RLS) با اصطلاح علمیWillis-Ekbom (WED)، یک اختلال حرکتی در رابطه با خواب می‌باشد که در آن شخص غالبا تمایل ناخوشایند و آزاردهنده‌ای به حرکت دادن پاهایش دارد. این سندرم در مبتلایانش معمولا یک حالت عصبی ایجاد می‌کند و نهایتا آنها را به دنبال راهی برای درمان می‌کشاند. آیا شما نیز تاکنون حس کرده‌اید که اختیار پاهایتان را ندارید و پایتان خود به خود تمایل به حرکت دارند؟ این احساس در هرکجای پا، ساق پا، مچ یا و حتی گاهی ران پا را درگیر می‌کند و موجب احتلال در خواب و استراحت فرد می‌شود. اگر این تجربه‌ را داشتید، بدانید شما هم جرء درصد کمی از مردمی هستید که سندرم پای بی‌قرار دارند. در این مقاله به بررسی علمی این سندرم و علل و روش‌های درمان آن می‌پردازیم. خوشبختانه این سندرم امروزه روش‌های درمان زیادی دارد. پس با هم نگاهی به این شیوه‌های درمانی بیندازیم.

منبع: سندرم پای بیقرار | علل، نشانه‌ها و نحوه درمان سندرم پاهای بیقرار

سندروم پای بیقرار چیست

Restless Legs Syndrome (RLS) یا سندروم پای بی‌قرار یک اختلال سیستم عصبی می‌باشد که موجب تمایل بسیار شدید بیمار برای تکان دادن پاهای خود می‌شود. این بیماری را با نام ویلیس اکبوم نیز می‌شناسند. پزشکان می‌گویند سندرم پای بیقرار یک اختلال خواب است، زیرا غالبا هنگام استراحت یا خواب پیش می‌آید و یا شدیدتر می‌شود. این سندروم موقع خوابیدن یا نشستن به مدت طولانی (مثلا در تئاتر یا ماشین) مشکل ایجاد می‌کند. اگر درمان نشود، این بیماری قابل تشدید است. از سویی کمبود خواب نیز در طولانی مدت  مشکلاتی در محل کار یا منزل برای بیمار به وجود خواهد آورد. تقریبا ۱۰ درصد از جمعیت ایالات متحده به این سندرم دچارند و بیشتر در میان زنان شایع‌ است و احتمالا علائم آن در افراد میان‌سال شدیدتر است. گاهی علائم آن به حدی خفیف است که قابل تشخیص نیست. اما با تشخیص می‌توان آن را درمان کرد.

علل سندرم پای بیقرار(RLS)

در اکثر موارد علت سندرم پای بی‌قرار ناشناخته می‌باشد. با این وجود پزشکان، یک مؤلفه ژنتیکی و میزان کم آهن در مغز را از علل آن می‌دانند. RLS در خانواده‌هایی که قبل از 40 سالگی علائم آن را دارند، یافت می‌شود.
بر پایه شواهدی نیز پای بی‌قرار به اختلال در عملکرد بخشی از مغز (به نام گانگلیون پایه) مربوط است که کنترل حرکت را به عهده دارد و از دوپامین تغذیه می‌کند. دوپامین برای انجام فعالیت و حرکات عضلانی هدفمند لازم می‌باشد. اگر در این مسیرها اختلالی ایجاد شود، به حرکات غیرارادی مکرر منجر می‌شود. با اینکه علت ژنتیکی سندرم پای بیقرار توجه زیادی را جلب نموده است، اما اغلب بیماران مبتلا به RLS فاقد الگوی ژنتیکی قابل شناسایی هستند. رایج‌ترین علت سندرم پای بیقرار: کمبود آهن در بدن، نارسایی کلیه، نوروپاتی، آسیب شناسی نخاع، بارداری، ام اس و شاید بیماری پارکینسون و لرزش می‌باشند.

عوامل احتمالی دیگر موثر بر این سندروم

مرحله آخر بیماری کلیه و همودیالیز، کمبود آهن، بارداری، به ویژه در سه ماه آخر. در اکثر موارد غالبا علائم در 4 هفته بعد از زایمان رفع می‌شوند. داروهای خاص؛ همچون ضد تهوع و استفراغ (پروکلرپرازین یا متوکلوپرامید)، داروهای ضد روان‌پریشی (مانند، مشتقات هالوپریدول یا فنوتیازین). داروهای ضد افسردگی؛ که سروتونین را افزایش می‌دهند (مثل فلوکستین یا سرترالین) و بعضی از داروهای ضد سرماخوردگی و آلرژی. آنتی هیستامین‌های قدیمی (مانند دیفن هیدرامین)، کمبود خواب و در کل اختلالات خواب مانند آپنه خواب نیز امکان دارد در برخی افراد موجب تشدید علائم یا تحریک گردد. نوروپاتی (آسیب به اعصاب محیطی). مصرف بیش از حد الکل، نیکوتین و کافئین.

علائم سندرم پای بیقرار

مهم‌ترین علائم سندرم پاهای بیقرار (RLS)، اغلب حرکات ناخوشایند و آزاردهنده پاها (و گاهاً بازوها) می‌باشد. این تمایل مخصوصا در مواقع عدم فعالیت و اغلب عصرها وجود دارد، و با فعایت موقت رفع می‌شود. حرکت پای بی‌قرار غالبا در عمق پاها،  بین زانو و مچ پا اتفاق می‌افتد. افراد این حس را به سختی می‌توانند توصیف کنند و در هر فردی متفاوت است. افراد بیشتر با عبارات: نیاز به حرکت، سوزن سوزن شدن، بیقراری، گرفتگی، کشش، حس اینکه چیزی روی پاها می‌خزد، ناراحتی، احساس درد و خارش توصیف می‌کنند. معمولا هم این احساس عمقی است تا سطحی.

با پرسیدن سوالات زیر که به دیگر جنبه‌های اصلی علائم RLS مربوط است، فرد مبتلا بهتر می‌تواند حسش را توصیف کند:

 آیا این علامت باعث حرکت پاهای شماست؟

هنگام حرکت علائم بهتر می‌شود یا خیر؟

علائم در عصر بدتر است یا شب؟

RLS دردناک نیست اما احساسی ناخوشایند است. معمولا هم بیماران سوزن سوزن شدن پا را انکار می‌کنند که اغلب نوروپاتی‌ها آن را تجربه می‌کنند. هر چند سندرم پای بی‌قرار و درد نوروپاتیک گاهی با هم اتفاق می‌افتند. سندرم پای بیقرار را نباید با گرفتگی عضلات پا در خواب اشتباه گرفت.

درمان سندرم پای بی‌قرار

برای درمان سندرم پاهای بی‌قرار باید علت آن را بدانیم. متاسفانه در مورد سندرم اولیه که اغلب علت ژنتیکی

دارد، درمان خاصی موجود نیست، و علائم آن با کمی تغییر در سبک زندگی قابل کنترل است. ولی در مورد سندرم ثانویه، که ژنتیکی نیست و بعدها ایجاد می‌شود، می‌توان با رفع علت، آن را درمان کرد و تا حد زیادی از شدت آن کاست. اغلب نیز همه بیماران می‌گویند با راه رفتن و دیگر حرکات (مالش یا فشار، کشش و استفاده از آب گرم یا سرد)، علائم گذرا بهبود می‌یابد. بطور کلی، با محرک‌های حسی شدید و نیز شرایط شناختی یا عاطفی فعال‌کننده، می‌توان علائم RLS را کاهش داد.

درمان دارویی 

اگر درمان‌های غیر دارویی مشکل شما را حل نکرد و نتوانستید به تنهایی علائم پای بی‌قرار را کنترل کنید، داروهای زیر با تجویز پزشک موثر است:

• آهن: مکمل‌های آهن با بالا بردن سطح آهن در مغز موجب بهبود علائم سندرم پاهای بی‌قرار می‌شوند.
• آگونیست‌های آلفا-2: این دارو نیز در سندرم اولیه موجب کاهش علائم می‌شوند ولی بر حرکات دوره‌ای اندام موقع خواب اثرگذار نیست.
• مسکن‌ها: برای درمان علائم خفیف می‌توان ایبوپروفن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مصرف نمود.
• داروهای ضدتشنج: رایج‌ترین نوع این داروها نورونتین و گاباپنتین است که اغلب در درمان اسپاسم‌های عضلانی و نوروپاتی مفیدند. در سندرم پای بی‌قرار اگر علائم شدید باشد، و علاوه بر شب، روز هم دیده شود می‌توان از این داروها مصرف کرد.
• بنزودیازپین‌ها: این داروهای آرام‌بخش‌ نیز در علائم شدید تجویز می‌شوند و برای کسانی مناسب می‌باشد که  RLSخواب شبانه آن‌ها را مختل کرده است. نمونه‌های آن: تمازپام (رستوریل)، زاناکس، آلپرازولام، کلونوپین یا کلونازپام.
• دوپامینرژیک: موجب افزایش سطح دوپامین در مغز می‌شوند که حرکات عصب و عضله را هماهنگ می‌کند. مانند لوودوپا و کاربی‌دوپا. البته قبل از تجویز این داروها پزشک متخصص باید نوار عصب و عضله بگیرد تا وضعیت عصب و عضلات شما چک شود.

درمان غیردارویی سندرم پای بی‌قرار

در موارد خفیف این اختلال با تغییر سبک زندگی، علائم قابل کنترل است. حمام و ماساژ گرم نیز موجب شل شدن عضلات می شوند و شدت علائم را کم می‌کنند – به کار بردن کمپرس و حوله‌های گرم یا خنک – تکنیک‌های آرام‌سازی و ورزش‌هایی چون یوگا، تای‌چی و مدیتیشن، بویژه مدیتیشن خواب کمک می‌کند خوابی آرام داشته باشید – ورزش و فعالیت‌های بدنی که پاها را درگیر کند به تخفیف علائم کمک می‌کند، اما توجه کنید که ورزش و فشار بیش از حد که پا را خسته کند، علائم را بدتر خواهد کرد. پیاده‌روی و ورزش‌های ملایم مناسب‌تر است. – رعایت نکات خواب یعنی خوابیدن در اتاقی آرام و خنک، یک ساعت خواب و بیداری معین، یک ساعت از قبل از خواب نور اتاق را کم کردن، پرهیز یا کاهش مصرف الکل و دخانیات، ممنوعیت نوشیدنی‌های تحریک‌کننده مثل کافئين یا شکر و … نیز در کاهش این علائم مفید هستند.

سخن آخر

سندروم پاهای بی‌قرار که اغلب در شب و موقع استراحت پیش می‌آید، احساس آزاردهنده ای است که موجب بی‌خوابی و پریشانی خواهد شد. مسلما اگر شب خواب کافی نداشته باشید، کارهای روزانه شما هم مختل می‌شود. بنابراین اگر با خواندن این مقاله نشانه‌های سندروم پای بی‌قرار را در خود می‌بینید حتما به دنبال درمان آن باشید. مشورت با پزشک و روانشناسان متخصص در این زمینه می‌تواند به شما در تغییر سبک زندگی و بهبود علائم آن کمک کند.

برای دریافت مشاوره در زمینه سندرم پای بیقرار می توانید در هر زمان از روز برای مشاوره تلفنی و رزرو وقت مشاوره حضوری با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو از طریق شماره 02191002360 تماس بگیرید.